znane piosenki włoskie

1. AZZURRO - 1960 - Adriano Celentano

2. NEL BLU DIPINTO DI BLU (VOLARE) - 1958 - Domenico Modugno
3. FELICITA' - 1982 - Al Bano & Romina Power
4. L'ITALIANO - 1983- Toto Cutugno
5. TORNERO' - I Santo California
6. O SOLE MIO - 1898- Enrco Carluso

WŁOSKI

POLSKI

Penso che un sogno così non ritorni mai più mi dipingevo le mani e la faccia di blu poi d'improvviso venivo dal vento rapito e incominciavo a volare nel cielo infinito Volare oh, oh cantare oh, oh nel blu dipinto di blu felice di stare lassù e volavo, volavo felice più in alto del sole ed ancora più su mentre il mondo pian piano spariva lontano laggiù una musica dolce suonava soltanto per me Volare oh, oh cantare oh, oh nel blu dipinto di blu felice di stare lassù ma tutti i sogni nell'alba svaniscon perché quando tramonta la luna li porta con sé ma io continuo a sognare negli occhi tuoi belli che sono blu come un cielo trapunto di stelle Volare oh, oh cantare oh, oh nel blu degli occhi tuoi blu felice di stare quaggiù e continuo a volare felice più in alto del sole ed ancora più su mentre il mondo pian piano scompare negli occhi tuoi blu la tua voce è una musica dolce che suona per me Volare oh, oh cantare oh, oh nel blu degli occhi tuoi blu felice di stare quaggiù nel blu degli occhi tuoi blu felice di stare quaggiù con te

Myślę, że taki sen nigdy już nie powróci... malowałem sobie ręce i twarz na niebiesko nagle porwał mnie wiatr i zacząłem szybować po bezkresnym niebie Latać oh, oh śpiewać oh, oh w niebieskim (niebie) pomalowany na niebiesko szczęśliwy z bycia tam w górze i leciałem, leciałem szczęśliwy wyżej niż słońce i jeszcze wyżej a kiedy świat pomału znikał gdzieś w dole daleko jakaś słodka muzyka rozbrzmiewała tylko dla mnie Latać oh, oh śpiewać oh, oh w niebieskim (niebie) pomalowany na niebiesko szczęśliwy z bycia tam w górze lecz wszystkie sny znikają o poranku, bo kiedy zachodzi księżyc zabiera je ze sobą lecz ja ciągle śnię patrząc w twoje piękne oczy które są niebieskie jak niebo usłane gwiazdami Latać oh, oh śpiewać oh, oh w niebieskim (niebie) twoich niebieskich oczu szczęśliwy z bycia tu na ziemi i dalej szybuję szczęśliwy wyżej niż słońce i jeszcze wyżej a kiedy świat pomału znika w twoich niebieskich oczach twój głos jest słodką muzyką rozbrzmiewającą dla mnie Latać oh, oh śpiewać oh, oh w niebieskim (niebie) twoich niebieskich oczu szczęśliwy z bycia tu na ziemi w niebieskim (niebie) twoich niebieskich oczu szczęśliwy z bycia tu na ziemi z tobą

WŁOSKI	POLSKI
Cerco l'estate tutto l'anno e all'improvviso eccola qua. Lei è partita per le spiagge e sono solo quassù in città sento fischiare sopra i tetti un aeroplano che se ne va. Azzurro, il pomeriggio è troppo azzurro e lungo per me mi accorgo di non avere più risorse senza di te e allora io quasi quasi prendo il treno e vengo, vengo a te. Il treno dei desideri nei miei pensieri all'incontrario và.	Szukam lata przez cały rok i oto nagle się pojawiło Ona wyjechała nad morze a ja zostalem w mieście sam. słyszę nad dachami świst odlatującego samolotu. Błękitne, za bardzo błękitne i za długie jest dla mnie popołudnie uświadamiam sobie, że brak mi sił bez ciebie więc może wskoczę do pociągu i przyjadę do ciebie. Pociąg pragnień w moich myślach jedzie do tyłu.
Sembra quand'ero all'oratorio, con tanto sole, tanti anni fa. Quelle domeniche da solo in un cortile, a passeggiar ora mi annoio più di allora, neanche un prete per chiacchierar. Azzurro, il pomeriggio è troppo azzurro e lungo per me mi accorgo di non avere più risorse senza di te e allora io quasi quasi prendo il treno e vengo, vengo a te. Il treno dei desideri nei miei pensieri all'incontrario và.	Przypomina mi się jak byłem w oratorium parafialnym skompanym w słońcu, przed wielu laty. Tamte samotne niedziele na dziedzińcu spędzane na łażeniu teraz nudzę się bardziej niż wtedy, bo nie ma tu nawet księdza z którym można pogadać. Błękitne, za bardzo błękitne i za długie jest dla mnie popołudnie uświadamiam sobie, że brak mi sił bez ciebie więc może wskoczę do pociągu i przyjadę do ciebie. Pociąg pragnień w moich myślach jedzie do tyłu.
Cerco un pò d'Africa in giardino, tra l'oleandro e il baobab come facevo da bambino, ma qui c'è gente, non si può più. Stanno innaffiando le tue rose, non c'è il leone, chissà dov'è. Azzurro, il pomeriggio è troppo azzurro e lungo per me mi accorgo di non avere più risorse senza di te e allora io quasi quasi prendo il treno e vengo, vengo a te. Il treno dei desideri nei miei pensieri all'incontrario và.	Szukam trochę Afryki w ogrodzie, wśród oleandru i baobabu, jak to robiłem będąc dzieckiem, niestety są tu ludzie i teraz się już tego nie da zrobić. Podlewają właśnie twoje róże, zniknął też lew i kto wie gdzie się podział. Błękitne, za bardzo błękitne i za długie jest dla mnie popołudnie uświadamiam sobie, że brak mi sił bez ciebie więc może wskoczę do pociągu i przyjadę do ciebie. Pociąg pragnień w moich myślach jedzie do tyłu.

Włochy : film

Powojenne kino włoskie jest niezwykle interesującym zjawiskiem kulturowym. Koniec wojny, to jednocześnie koniec dominacji faszystów nad wszystkim dziedzinami życia. Przyszedł więc czas na rozliczenia. Tak powstało słynne kino neorealizmu włoskiego, zapoczątkowane znakomitym filmem Roberto Rosseliniego z 1945 r. pt. „Rzym, miasto otwarte”. Film ten stał się przebojem kasowym (a nakręcony został za minimalne pieniądze, głównie w plenerach i przy wykorzystaniu materiałów dokumentalnych), co dla kina „artystycznego” jest rzadkością. Rzecz rozgrywa się w nędznej dzielnicy okupowanego Rzymu i dotyczy rozpolitykowanego księdza i komunisty, którzy zapominając o różnicach ideowych włączają się w działalność ruchu oporu.

Innym głośnym filmem neorealizmu są „Złodzieje rowerów” Vittorio de Sici . Akcja tego filmu również rozgrywa się w dzielnicy biedoty i opowiada o losach człowieka, któremu ukradziono rower - niezbędny do pracy. Okradziony najpierw długo poszukuje swojego roweru, aż w końcu, w odruchu desperacji sam kradnie rower i zostaje natychmiast złapany. Świadkiem tego poniżenia ojca jest syn, mały chłopiec, który zostaje pozbawiony złudzeń, co do sprawiedliwości społecznej.

W 1948 roku, trzeci z najwybitniejszych reżyserów neorealizmu Luchino Visconti, (pochodzący ze sławnego mediolańskiego rodu arystokratów) adaptował na ekran powieść XIX-wiecznego pisarza sycylijskiego Giovanniego Vergi o rodzinie rybaków zniszczonej przez splot okoliczności. Film, zatytułowany „Ziemia drży” został nakręcony w autentycznych plenerach z udziałem miejscowych wieśniaków Pierwszym włoskim filmem nakręconym w kolorze (1963 r) była także adaptacja literatury dokonana przez Viscontiego - znakomity „Lampart” według powieści Lampedusy.

Po okresie neorealizmu do głosu doszło nowe pokolenie filmowców - Fellini, Pasolini, Bertolucci, Antonioni i Rosi. Każdy z nich dopracował się swego stylu.
Fellini w swoich filmach poruszał rozmaite tematy: wartości ogólnoludzkich („La Strada”, 1957), motywy autobiograficzne („Wałkonie”, 1953; „Armacord” 1974), czy dość zjadliwie pojmowana religia („Słodkie życie”, 1960; „Rzym”,1971).

kuchnia włoska

Kuchnia włoska to przede wszystkim duża ilości warzyw i przypraw takich jak: oegano, rozmaryn, tymianek czy bazylia. Bardzo często używa się oliwy, czosnku, pomidorów oraz oliwek. Potrawy mączne, rybne i owoce Moza to specjalność kuchni włoskiej.

Najpopularniejsza potrawą włoską jest pizza, znana na całym świecie. Prawdopodobnie pierwsza powstała w Neapolu specjalnie dla królowej Włoch, jej składnikiem były pomidory, ser i bazylia, które symbolizowały narodowe barwy Włoch. Nazwana została margherittą, której nazwa zachowała się do dziś. Kolejna znana potrawą jest spaghetti, składa się z długich, grubych nitek makaronu, wymieszanego z sosem i posypanego serem. Lasagne to również znana włoska potrawa z płaskiego makaronu, przekładanego farszem i zapiekana. Inne popularne potrawy: risotto, ravioli, tortellini czy zupa minestrone.

Włoskie desery to również same pyszności, bo kto nie zna przepysznego tiramisu czy jak sama nazwa wskazuje lodów włoskich. Parmezan, mozarella, mascarpone i wiele innych to typowe sery pochodzące z różnych części Włoch.

Włochy to jeden z najpopularniejszych producentów win na świecie. Odmian wina jest wiele, ponieważ każdy region szczyci się własną. Najsłynniejsze to Chianti z Toskanii, Marsala z Sycylii i Bardolino pochodzące z Friuli-Wenecja Julijska.

Rzym

Rzym - wieczne miasto. Miasto do którego przez całe wieki prowadziły wszystkie drogi i z pewnością miasto, do którego prędzej czy później musi poprowadzić droga każdego turysty. Jak dotąd jeszcze żadne inne miasto nie było centrum świata przez tak długi okres czasu i niewiele może się pochwalić tak długą i niespokojną historią jak Rzym. Rzym istnieje ponad 3000 lat i wydaje się, że każdy rok odcisnął swój ślad w tkance metropolii. Nie tylko rzymscy imperatorzy, ale również średniowieczny władcy, tacy jak Otto I traktowali Rzym jako prawdziwie uosobienie władzy i siły. Tylko tam autorytet ich władzy poprzez poświęcenie przez papieża stawał się czymś świętym. Rzym był centrum Europy i całej cywilizacji europejskiej przez wieki.

Niemal każda ulica, każdy zaułek starego Rzymu przemawia do nas historią – architektoniczne dzieła powstawały to na przestrzeni setek wieków – od republiki, królestwa, wczesnego chrześcijaństwa, wieków średnich, renesansu, baroku aż do czasów współczesnych były starannie tworzone przez największych artystów historii. Rzym doświadczał jednak wielu oblężeń, napadów, zniszczeń pozostawiających po sobie liczne blizny i skazy na jej pięknie. Jednakże za każdym razem Wieczne Miasto wracało do swej formy i z obrażeń wyrastały wspaniałe kształty.

Dziś Rzym to nowoczesne, tętniące życiem, niezasypiające miasto. Nowoczesność miesza się tu z tradycją i historią w niespotykanych gdzie indziej proporcjach. Podróż do Rzymu to przygoda na lata - ponoć jedno życie człowieka nie wystarczy, by poznać Rzym w całości.

Informacje praktyczne

• Obywatele polscy korzystają z prawa do swobodnego przepływu osób w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Dokumentem podróży uprawniającym do bezwizowego wjazdu i pobytu (niezależnie od jego celu) na terytorium Włoch jest paszport bądź dowód osobisty
• Na pobyt dłuższy niż 3 miesiące konieczne jest uzyskanie stosownego zezwolenia. W celu podjęcia pracy trzeba uzyskać pozwolenie władz administracyjnych. Gdy cel pobytu jest inny niż turystyczny, należy w ciągu 8 dni od daty wjazdu zgłosić się na najbliższy komisariat policji i złożyć wniosek o wydanie zezwolenia na pobyt (dokumenty: aktualny paszport lub dowód osobisty, 2 zdjęcia paszportowe, wypełniony formularz, zaświadczenie o celu pobytu i wymagane zezwolenia, zaświadczenie o ubezpieczeniu zdrowotnym.
• Nie ma ograniczeń przy wwozie pieniędzy, ale przy dużych sumach celnik może zażądać złożenia dodatkowych wyjaśnień. Wywieźć z Włoch w gotówce można do 10 tys. EUR.
• Turyści narażeni są we Włoszech przede wszystkim na kradzieże (dokumenty, pieniądze, włamania i kradzieże samochodów).
• Nie ma zagrożeń sanitarno-epidemiologicznych. Nie są wymagane szczepienia. Na pogotowiu, w nagłych przypadkach, pomoc udzielana jest bezpłatnie. Standardowa wizyta lekarska kosztuje około 50 euro. Wizyta specjalistyczna to około 100 euro. Leczenie szpitalne jest dla cudzoziemca bezpłatne, jeżeli został hospitalizowany przez pogotowie (ratowanie życia, choroba zakaźna, poród). W zależności od szpitala, oddziału, udzielanej pomocy jedna doba pobytu kosztuje w granicach 300-600 euro.
• Żadne świadectwo szczepień nie jest wymagane.
• Nie istnieje obowiązek posiadania międzynarodowego prawa jazdy.
• Polskie ubezpieczenia komunikacyjne są uznawane. Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej jest obowiązkowe. Ubezpieczenia osobowe są wymagane przy pobytach innych niż turystyczne. Brak takiego ubezpieczenia przy pobycie turystycznym nie stanowi przeszkody w uzyskaniu pomocy medycznej na pogotowiu, ale tylko w nagłych wypadkach.
• We Włoszech należy posiadać kamizelkę odblaskową w samochodzie w kolorze zielonym lub pomarańczowym. Brak takiej kamizelki jest karany mandatem w wysokości około 100 Euro.
• Oczekując zniżek na różnego rodzaju usługi powinniśmy zabrać ze sobą międzynarodową legitymację studencką (ISIC) i nauczycielską (ITIC), chociaż ta druga jest rzadziej respektowana. Przydać się też może, legitymacja schronisk młodzieżowych (PTSM) oraz Międzynarodowa Karta Kempingowa (ulgi od 10 do 40 %). Ze zniżkami możemy spotkać się w różnych sytuacjach i miejscach, począwszy od noclegów a kończąc na biletach wstępu.
• Samochód można wypożyczyć od 23 roku życia mając prawo jazdy co najmniej od 12 miesięcy.
• MasterCard, American Express i Visa są powszechnie akceptowane. Czeki podróżne można zrealizować w każdym banku.
• Woda jest uzdatniana, ale najlepszym rozwiązaniem jest picie wody butelkowanej.
• Drogi są dobre, ale Włosi nie są dobrymi kierowcami, mimo to lubią szybką jazdę (często „na trzeciego”). Znaki drogowe są jak w pozostałych krajach Europy, ale drogowskazy pisane są po włosku.
• Informacja turystyczna jest bardzo rozwinięta, i wszędzie turysta zostanie szybko i sprawnie obsłużony. Podróżując po Włoszech szukajmy informacji w biurach „Ufficido di Infomazione e Accoglienze Turistica” lub „Ente Provinciale Turismo”. Ważne numery telefonów: 113 – nagły wypadek, 116 - awaria samochodu; 170 – telefon dla anglojęzycznych osób.
• Fotografowanie i filmowanie nie jest dozwolone we wszystkich miejscach, niekiedy konieczne jest uiszczenie odpowiedniej opłaty. Pamiętajmy , że zabronione jest fotografowanie budynków rządowych (np. poczt, banków, stacji, mostów itp.) i wojskowych.
• Odpowiedni strój obowiązuje w niektórych świątyniach i miejscach pamięci narodowej, kolana, ramiona, łokcie i głowa powinny być zakryte. Podczas mszy lub nabożeństw ograniczmy fotografowanie do minimum oraz unikajmy głośnych rozmów.

Mapa

Klimat i pogoda

Klimat jest dość zróżnicowany i zależy od konkretnego miejsca. Pomijając wysokie góry, gdzie jest bardziej "ekstremalnie", w głębi półwyspu, w jego północnej części (doliny Po i Adygi, linia od Turynu po Wenecję) klimat jest kontynentalny, wilgotny, ze stosunkowo chłodną zimą i ciepłym latem.

Obszary wybrzeża (za wyjątkiem północno-wschodniego fragmentu) to klimat śródziemnomorski, ze stosunkowo ciepłą zimą i ciepłym latem (na południu wręcz gorącym). Wilgotno głównie zimą, latem jest sucho.

Poza tym, im miejsce jest usytuowane wyżej i bardziej w głębi lądu, tym jest chłodniej.

Najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą od 0 °C w dolinie Po, do 12 °C w Cagliari. Śnieg pada nie tylko w górach, ale i popada w północnych i środkowych Włoszech. Natomiast najcieplejszym miesiącem jest na północy lipiec (32–35 °C) i na południu sierpień (38–42 °C).

W sierpniu, bardziej na północ jest już więcej opadów i burz aniżeli w lipcu. Jeśli więc udajesz się do Toskanii lub Veneto, lepiej to zrobić w lipcu, niż w sierpniu.

Ciekawostki

Drugą religią Włochów po katolicyzmie jest... piłka nożna. Są oni zapalonymi kibicami, związanymi ze swoimi klubami na dobre i na złe. W czasie ważnych meczów reprezentacji ulice wyludniają się, miasta cichną, ruch zamiera. Głośno wtedy jest tylko w barach, gdzie ci energiczni potomkowie Rzymian niezwykle żywiołowo wyrażają radości i smutki z powodu przebiegu rozgrywki.
Włosi są miłośnika pięknych kobiet. Swoje zainteresowanie okazują bardzo otwarcie w sposób żywiołowy, czasem zbyt żywiołowy jak na gust przybyszek z krajów, w których mężczyźni mają mniejsze temperamenty. Często nawiązują znajomości na ulicach lub w barach. Nie należy się też dziwić Włochom gwiżdżącym za kobietami przechodzącymi chodnikiem - to po prostu sposób wyrażania zainteresowania.

Ciekawoski

Sklepy otwarte są głównie miedzy 9 a 20 z przerwą około południa. Urzędy pocztowe pracują z reguły tylko między 8 a 13.30, choć w miejscowościach turystycznych także dłużej.
W restauracjach przyjęte jest zostawianie 10% napiwku.
Na dworcach trzeba uważnie słuchać zapowiedzi. Podobnie jak w Polsce, perony i godziny przyjazdu lub odjazdu pociągów zmieniają się często w ostatniej chwili.
Ograniczenia prędkości samochodów we Włoszech wynoszą: ( w km/h):

W obszarze zabudowanym: 50
Poza obszarem zabudowanym: 90 lub 110
Autostrady: 130.
Autobusy w miastach kursują między szóstą rano i północą, później jeżdżą już tylko nocne. Bilety można kupić w kioskach, barach lub ulicznych automatach. Najtaniej jednak wykupić bilet dobowy lub tygodniowy.
Wsiadając do taksówki między 22 i siódmą rano, a także w niedzielę i święta musimy pamiętać, że zapłacimy nieco wyższą cenę za przejazd niż normalnie.
Włochom możemy pozazdrościć dobrze rozwiniętej sieci autostrad. Wysokość opłaty zależna jest od wysokości samochodu. Uiszcza się ją przy zjeździe, płacąc gotówką, specjalnymi kartami, lub kartami płatniczymi ( na stanowiskach Visscard).
Drogi boczne, zwłaszcza na południu, swoim stanem przypominają już nieco bardziej krajowe.
Aby wypożyczyć samochód trzeba mieć ukończone 21 lat i prawo jazdy przynajmniej od roku. Przy wyborze wypożyczalni dobrze pamiętać, że firmy włoskie są tańsze od zagranicznych.

Ciekawostki

Włosi, a w szczególności Włoszki, słyną z niesamowitego wyczucia stylu. Obywatele włoscy uchodzą za jeden z najlepiej ubranych narodów na świecie. Nic dziwnego, bowiem Rzym i Mediolan, to obok Paryża, Nowego Jorku i Londynu, światowe stolice mody. To właśnie z Włoch pochodzą takie marki jak Benetton czy Sisley.

Włosi mają też opinię namiętnych, romantycznych kochanków. Ostatnio jednak sytuacja się zmienia. Okazuje się bowiem, że włoskim macho coraz trudniej oderwać się od opiekuńczych skrzydeł rodzinnego domu. Ostatnie badania socjologiczne pokazują, że wzrasta odsetek nieżonatych mężczyzn około trzydziestki, którzy wciąż mieszkają z rodzicami.

Przyczyną nie jest wcale brak kobiet, ani tym bardziej brak urody Włoszek. Tej, jak wiadomo pod każdą szerokością geograficzną, im nie brakuje. Cóż zatem? Socjologowie nie są pewni, po czyjej stronie leży wina. Część sądzi, że po stronie niedojrzałych panów, część że po stronie niezwykle opiekuńczych matek. Każdy jednak, kto był we Włoszech może przyznać rację nielicznej grupie, która twierdzi, że to sprawka... wspaniałej, włoskiej, domowej kuchni, której młodzi włosi nie chcą porzucić nawet dla kusząco pięknych Włoszek.

Imigranci

Włochy dopiero w latach 80. XX wieku stały się krajem będącym celem wielu imigrantów. Obecnie nielegalna imigracja stanowi duży problem dla rządu włoskiego, bowiem kraj ten posiada linię brzegową o długości 7600 km, którą trudno jest zupełnie uszczelnić. Każdego roku przybywają tutaj tysiące imigrantów z Afryki, Chin, Indii, Turcji, Filipin, Albanii i innych. Dziesiątki ludzi ginie podczas ciężkiej morskiej przeprawy. W samym roku 2005 do Włoch przybyło około 1 miliona nielegalnych imigrantów. W sumie na wyżej wymienione państwa przypada 38% spośród ogółu przyznanych pozwoleń na stały pobyt.

Duży wpływ na liczbę imigrantów przybywających do Włoch mają uchodźcy; takie wydarzenia jak konflikty na Bałkanach czy w basenie Morza Śródziemnego nie pozostają bez wpływu na ruchy imigracyjne. W 2005 roku zanotowano 95 500 wniosków o azyl. W obecnych czasach coraz większy napływ ludności napływa tutaj z takich krajów jak: Afganistan, Iran czy Irak. Oczywistym wydaje się fakt, iż sprawa imigracji legalnej i nielegalnej będzie ciągle powracać, ponieważ mimo że obecnie imigranci stanowią około 2,5% społeczeństwa włoskiego, ich liczba ciągle rośnie. W 2007 włoski rząd oszacował, że w kraju żyje już ponad 1 milion muzułmanów. Innymi licznymi grupami imigrantów mieszkających we Włoszech są: obywatele dawnej Jugosławii (800 tys.), Albańczycy (~500 tys.), Azjaci (360 tys.), Rumuni (320 tys.), ludność z Europy Wschodniej (300 tys.), ludność z Ameryki Południowej (280 tys.), Afrykanie (220 tys.), Francuzi (180 tys.), Chińczycy (140 tys.), Ukraińcy (107 tys.), Niemcy (100 tys.), Polacy (60 tys.) oraz pozostałe grupy ludzi, których liczba ogółem szacowana jest na około 270 tys.

Sport

Długa linia brzegowa Włoch sprawia, że Italia to doskonałe miejsce do uprawiania sportów wodnych - pływania, windsurfingu, żeglowania czy nurkowania. Na pólnocy, w górach można też wybrać się na spływ kajakowy lub pontonowy, gwarantujący wiele emocji i zabawy. Natomiast zimą we Włoszech z powodzeniem można uprawiać narciarstwo lub snowboard. Najpopularniejsze włoskie kurorty narciarskie to Sestriere i Bardonecchia w Piemoncie, Cervinia i Courmayeur w Val d'Aosta oraz Val Gardena i Val di z najbardziej ekskluzywnym i znanym kurortem, Cortina d'Ampezzo. Bardziej na południu narciarstwo można uprawiać w małych ośrodkach Abetone i Amiata w Toskanii, Monte Vettore w Marche, Gran Sasso i Maiella w Abruzzo oraz na Etnie na Sycylii.
Najpopularniejsze ośrodki narciarskie:
Trentino
- Madonna di Campiglio i Pinzolo
- Val di Sole
Lombardia/Piemont/Aostatal - Livigno
- Bormio
Sudtirol - Solda
- Maso Corto

Literatura

Początki literatury wł. są stosunkowo późne, długo bowiem trwała tradycja staroż. Rzymu; stopniowo jednak z różnych elementów powstało nowe społeczeństwo, które pragnęło wypowiadać się własnym językiem; w różnych częściach kraju dążności te doszły do głosu, pobudzane przykładem sąsiadów: Prowansji i Francji. Na dworze Hohenstaufów grono poetów połączyło się w sycylijską; szkołę poetycką (XIII w.), uprawiającą różne formy pieśni lirycznej; pojawił się sonet. Na terenie Umbrii, w kręgu franciszkańskim (św. Franciszek z Asyżu), rel. poezja, śpiew, misteria i dialog dram. (lauda) zwracały się do ludu. Pierwszym wybitnym, prawdziwie oryginalnym prądem lit., z ośr. w Bolonii i Florencji, stał się dolce stil nuovo (na przeł. XIII i XIV w.). Wiek XIV (trecento) był pierwszą klas. epoką literatury wł.; trójka wielkich pisarzy zyskała nie tylko nar., ale i powszechne znaczenie; Dante Alighieri w Boskiej Komedii stworzył potężną syntezę średniowiecza; F. Petrarca ustalił kanon liryki osobistej i patriotycznej, a zarazem otworzył poczet znakomitych humanistów rozmiłowanych w pięknie antyku; G. Boccaccio dał noweli kształt artyst., który służył jako wzór pokoleniom następców. Wiek XV (quattrocento) był przede wszystkim epoką humanistów starających się zebrać i ożywić ocalałe zabytki antyku; Florencja Medyceuszów, zwłaszcza pod rządami Wawrzyńca Wspaniałego, wyróżniała się zarówno kulturą filoz. (Akad. Platońska), jak i lit. (w poezji: A. Poliziano, L. Pulci); związana z Wenecją Padwa, jak poprzednio Bolonia, ściągała na uniw. przybyszów z wielu krajów; ważna rola kult. przypadła też innym ośr., jak Ferrara pod władzą rodu d’Este (M. Boiardo, L. Ariosto) lub Neapol (G. Pontano, I. Sannazaro). Wiek XVI (cinquecento) to okres największej dojrzałości renesansu wł., a zarazem jego schyłku; poezja Ariosta, którą charakteryzowała swobodna gra wyobraźni, ustąpiła miejsca twórczości T. Tassa; wielką rolę odgrywali prozaicy — byli wśród nich znakomici pisarze polit. i historycy (N. Machiavelli, F. Guicciardini), moraliści (B. Castiglione), satyrycy i polemiści (P. Aretino); także mistrzowie malarstwa i rzeźby świetnie władali piórem, np.: Leonardo da Vinci, Michał Anioł, B. Cellini; powstały formy teatr., które zyskały długotrwałe powodzenie w całej Europie: commedia dell’arte (poł. XVI w.) i opera włoska (ok. 1600). Literatura baroku (XVII w., seicento) nie dorównywała innym dziedzinom ówczesnej sztuki wł.; poezja, reprezentowana gł. przez G. Marina, dążyła nade wszystko do zadziwienia czytelnika kunsztownością stylu (marinizm); jedynie w prozie nauk ścisłych panowała prostota (Galileusz). Oświecenie (XVIII w., settecento), pozostające pod silnym wpływem myśli fr., podjęło walkę ze spaczeniami smaku artyst.; rzymska Arcadia, skłonna do banalnej idylli, torowała jednak drogę klasycyzmowi, w którym najwyższy wówczas poziom reprezentowała poezja G. Pariniego i V. Montiego; w dziedzinie teatru znaczenie eur. osiągnęli: P. Metastasio (dramat muz.), C. Goldoni (komedia) i V. Alfieri (tragedia).

Kilka dziesiątków lat XIX w. wypełniały we Włoszech walki o zjednoczenie i niepodległość kraju, co znalazło wyraz w twórczości lit.; U. Foscolo, żołnierz i emigrant, zespolił w swych utworach poetyckich tradycje klasycyzmu z uczuciowością romantyka; przeniknięta pesymizmem liryka G. Leopardiego stanowiła najwyższe osiągnięcie poezji wł. XIX w.; czołowe miejsce wśród wł. romantyków zajmował A. Manzoni; pierwszy okres istnienia zjednoczonych Włoch znalazł odbicie w obywatelskiej poezji G. Carducciego; weryzm osiągnął szczyt w realist. prozie G. Vergi. Na przeł. XIX i XX w. bardziej osobisty charakter miała liryka G. Pascolego i przepojona zmysłowym odczuciem świata poezja G. D’Annunzia; silne piętno na całym życiu umysłowym kraju wycisnęła na pocz. XX w. filozofia i działalność kryt. B. Crocego; futuryzm (F.T. Marinetti), pierwszy awangardowy prąd poet., zerwał z tradycją i znalazł następnie sprzymierzeńca w faszyzmie; powieści A. Fogazzara i G. Deleddy, podobnie jak przepojona pasją polemiczną twórczość G. Papiniego, zyskały uznanie również u obcych; w teatrze sukces świat. osiągnął relatywizm L. Pirandella; w okresie międzywojennym rozwinął się hermetyzm (G. Ungaretti, E. Montale, S. Quasimodo). Silny wpływ na życie intelektualne Włoch miały czasopisma lit., zwłaszcza florenckie — „La Voce” (1908–14) i „La Ronda” (1919–23) oraz rzymskie — „Solaria” (1926–34); nie występowały one ze sprecyzowanym programem, lecz skupiały wokół siebie grupy pisarzy i tworzyły znaczące środowiska lit.; „La Voce”, przechodząc różne fazy, poszukiwało kierunków odnowy literatury, w „La Ronda” dominowały tendencje formalistyczne, „Solaria” propagowała literatury obce, publikowała utwory pisarzy wł., ocenianych jako zjawiska wybitne (I. Svevo), skupiała zwłaszcza przeciwników faszyzmu. Po II wojnie świat. pojawił się nurt neorealizmu (F. Jovine, C. Levi, P.P. Pasolini, E. Vittorini); do wybitnych przedstawicieli bujnie rozwijającej się prozy wł. należą: G. Bassani, D. Buzzati, I. Calvino, C. Cassola, C.E. Gadda, N. Ginzburg, G. Manganelli, E. Morante, A. Moravia, G. Morselli, A. Palazzeschi, C. Pavese, G. Piovene, V. Pratolini, I. Silone, L. Sciascia; osobnym zjawiskiem stała się odkryta 1958 jedyna powieść G. Tomasiego di Lampedusy Lampart; na pocz. lat 60. uformowała się tzw. grupa 63 (m.in. E. Sanguineti oraz słynny semiotyk U. Eco, później autor prozy o świat. rozgłosie), reprezentująca tendencje neoawangardowe, ujawniające się zwłaszcza w poezji i eseistyce (publikacje w piśmie „Il Verri”, zał. 1956 przez estetyka L. Anceschiego); tematem dominującym w prozie stała się w tym okresie sytuacja człowieka w uprzemysłowionym świecie (G. Parise, P. Volponi); w dziedzinie powojennego teatru sławę zdobyli m.in.: U. Betti, E. De Filippo, D. Fo. Ważnym elementem życia kulturalnego Włoch są nagrody lit., budzące żywe emocje zarówno wśród pisarzy, jak i czytelników; do najważniejszych należą Strega, Campiello i Viareggio.

Muzyka

Włoska muzyka, charakterystyczna dla włoskiej twórczości różnorodność nurtów muzycznych wpłynęła istotnie na rozwój muzyki europejskiej.W ośrodku rzymskim od IV w. kształtował się jednogłosowy śpiew liturgiczny, którego kodyfikacji dokonał na przełomie VI i VII w. papież Grzegorz I (chorał gregoriański). We Włoszech powstała również jego odmiana zwana chorałem ambrozjańskim.Na przełomie XIII i XIV w. tworzono hymny religijne - tzw. laudi spirituali. Rozwój muzyki wielogłosowej zaznaczył się w XIV w., działali wówczas: Jacopo da Bologna, Giovanni da Cascia, Piero di Firenze, F. Landino (twórca wokalnych ballad) oraz Johannes Ciconia (na przełomie XIV i XV w.).Muzyka włoska XX w. to m.in. dzieła symfoniczne - O. Respighi, A. Casella (1. połowa XX w.), twórczość awangardowa inspirowana techniką dodekafoniczną (G. Petrassi, L. Dallapiccola) i serializmem (L. Nono, L. Berio, B. Maderna). Komponowali wówczas: F. Donatoni, N. Castiglioni, S. Bussotti, V. Fellegara, D. Guaccero, G. Manzoni, S. Sciarrino, G. Sinopoli.

muzyka renesansu

W muzyce włoskiego renesansu rozwijały się wokalne formy religijne (motet, msza) oraz gatunki wokalnej muzyki świeckiej: villanella, madrygał, canzonetta, canti carnascialeschi (pieśni karnawałowe).Do wybitnych kompozytorów tego okresu należeli: J. Arcadelt, Ph. Verdelot, C. Gesualdo da Venosa, O. di Lasso, C. Festa, C. de Rore, L. Marenzio, G. P. da Palestrina (chóralna muzyka religijna). Styl polichóralny reprezentowali przedstawiciele szkoły weneckiej: A. Willaert, A. Gabrieli, C. Merulo, szkoła ta zapoczątkowała również rozwój muzyki instrumentalnej (toccata, ricercar, canzona).

muzyka religijna

Muzykę religijną w XVII w. komponowali m.in. G. Carissimi, L. Rossi, M.A. Cesti, A. Stradella, G. Legrenzi. Twórcy muzyki instrumentalnej: G. Frescobaldi, B. Marini, S. Rossi, G. Torelli, G.B. Vitali. Powstały wówczas gatunki sonaty (solowa, triowa oraz tzw. sonata a quattro).Na przełom XVII i XVIII w. przypada działalność kompozytorów szkoły neapolitańskiej (A. Scarlatti, N. Porpora, G.B. Pergolesi, N. Jommelli, N. Piccinni, B. Galuppi, A. Sacchini, G. Paisiello, D. Cimarosa), którzy wprowadzili partie wokalne o wirtuozowskim charakterze, różne formy arii i opery (m.in. seria i buffa).Okres późnego włoskiego baroku reprezentowali twórcy muzyki skrzypcowej: G. Tartini i G.B. Veracini. Gatunek concerto grosso rozwinęli: A. Corelli, A. Vivaldi, G. Torelli, solowy koncert instrumentalny z orkiestrą - A. Vivaldi, sonatę klawesynową - D. Scarlatti.

muzyka operowa

Okres romantyzmu w muzyce włoskiej zdominowany był przez operę. Komponowano dzieła nawiązujące do wywodzącego się ze szkoły neapolitańskiej stylu belcanto - V. Bellini, G. Donizetti, G. Rossini, G. Verdi.Dalszy rozwój opery przejawił się w twórczości kompozytorów związanych z nurtem werystycznym: P. Mascagniego, R. Leoncavalla, G. Pucciniego, U. Giordana i F. Cilei. W XX w. opery komponowali: G.F. Malipiero, I. Pizzetti, G.C. Menotti.

Claudio Monteverdi Isabella Colbran